Ses Terapileri

Ses nasıl oluşturulur?

Havanın akciğerlerden dışarıya doğru verilmesi ve ses tellerinin arasından geçmesi ile ses telleri dalgalanmaya başlar, bu da sesi oluşturur. Sesi inceltmek ve kalınlaştırmak için ses telleri uzar ve kısalır.

“Normal” ses nedir?

Ses tonu, yüksekliği ve kalitesi, iletişim kurma açısından yeterli ve kişiye uygun ise buna “normal” ses denir. Kişi fazlasıyla tiz ya da pes ses tonuyla, yüksek ya da hafif sesle (bağırarak ya da fısıldar gibi), kısık, nefesli ya da burundan bir ses kalitesi ile konuşuyor olabilir. Bir kişi için uygun ve normal olan ses diğer bir kişi için uygun ve normal olmayabilir (örneğin, yetişkin bir erkeğin aşırı tiz ses tonuyla konuşması gibi).

Ses problemi nedir?

Kişinin ne söylediğinden önce ses tonu, yüksekliği ya da kalitesi sebebi ile bunu nasıl söylediği dikkati çekmekte ise ses problemi ortaya çıkmıştır.

Ses problemleri, ses kalitesinin bozulması (pürüzlü, kısık, nefesli ya da nazal ses), ses tonunun (aşırı tiz, aşırı pes, değişkenlik göstermeyen ya da kırılmalar içeren şekilde) ya da ses yüksekliğinin uygun olmaması, uygun şekilde kullanılmaması ile karakterize problemlerdir.

Ses problemlerine yol açabilecek bazı durumlar nelerdir?

Ses teli nodülleri, polipleri, kistleri ve diğer lezyonlar ses telleri üzerinde oluşan bazı doku değişiklikleridir. Bu oluşumlar seste kısıklığa ya da nefesli ses kalitesinin ortaya çıkmasına ve konuşma sırasında rahatsızlık oluşmasına yol açarlar.

Paradoks vokal kord hareketi, mutasyonel falsetto, kas gerilim disfonisi ya da spazmodik disfoni adı verilen durumlar yine ses problemlerine yol açan, doku hasarı içermeyen, ses telleri ve gırtlağın kullanım biçiminden kaynaklanan fonksiyonel diğer ses problemleridir.

Ses problemlerinin pek çok değişik sebebi olabilir:

• Sesin bağırma, çığlık atma, uzağa seslenme, gürültüyü bastıracak şekilde konuşma şeklinde uzun süreli kötü kullanımı
• Çok tiz ya da çok pes bir ses tonu kullanarak konuşmak
• Fazla alkol ve sigara kullanımı
• Üst solunum yolu enfeksiyonları ve nörolojik problemler (parkinson hastalığı, amyotrofik lateral skleroz-ALS- ve multipl skleroz gibi)
• Gırtlak kanseri
• Gastroözefageal reflü ve larengofarengeal reflü hastalıkları
• Diğer

Profesyonel bir yardım alınmasını gerektirecek ses problemlerinin bazı erken belirtileri nelerdir?

10 günü aşan süre ile ses kısıklığı, seste değişiklik ya da rahatsızlık gibi durumlar yaşamakta iseniz bir Kulak-Burun-Boğaz Hekimi tarafından muayene edilmeniz gereklidir. Kulak-Burun-Boğaz Hekimleri gırtlağınızı görüntüleyip muayene etme ve ses tellerinizle ilgili problemleri teşhis etme konusunda uzmandırlar.

Nodüller:

Çocuklarda, yetişkinlerde, ses sanatçılarında ve profesyonel ses kullanıcılarının tümünde yoğun olarak görülebilir. Nodüller sesin yanlış ve yoğun kullanımıyla ses telleri üzerinde oluşan nasırımsı yapılardır. Bunlar ASLA kötü huylu lezyonlar değildir. Nodüller %90 oranda ses terapisi ile tedavi edilebilirler. Ses terapisine cevap vermeyen bazı ender vakalarda son çare olarak cerrahi tedavi gerekebilir. Ses terapisinde amaç nodüllerin tedavi edilmesi ve bir daha oluşumlarının önlenmesidir.

Reflü:

Hem çocuklarda hem yetişkinlerde görülebilen reflü her zaman mide şikayeti şeklinde belirti vermez ancak yine de ses kısıklığının önemli bir sebebi olabilir. Bu hastalıkta mide asidi mideden yukarıya taşarak geriye doğru kaçar ve uğradığı tüm dokuları hasara uğratarak ses telleri üzerine dökülür. Hastalarda sabah öksürükleri, sabah ses kısıklığı, ağıza acı su gelmesi, boğazda yanma, yutma güçlüğü, boğazda yumru varlığı hissi, midede yanma/bulantı gibi belirtiler verebilir. Reflü ses tellerinde hasar meydana getirerek hem iyi hem de kötü huylu patolojilere zemin hazırlar.

Sigara:

Sigara sesin en önemli düşmanıdır! Değil sigara içmek sigara içen kişilerin yanında bulunmak dahi solunum yollarınıza ve başta ses tellerinize hasar verir. Sigara nedeniyle ses tellerini oluşturan 3 katmandan “reinke boşluğu” nda ciddi ödem oluşur ve bu ödem seste kalınlaşma, çift ses oluşumu ve ses kısıklığına yol açar. Bu oranda yerleşmiş ödem ancak cerrahi yolla tedavi edilebilir. Bazı durumlarda nodül ve kist gibi oluşumlar da bu ödeme eşlik eder. Yapılacak cerrahi tedavi öncesinde kesin olarak sigaranın bırakılması ve sonrasında da cerrahiyi mutlaka ses terapisinin izlemesi, ses tellerinin cerrahinin etkilerinden sağlıklı olarak kurtulabilmesi, kişinin sağlıklı sese kavuşabilmesi sağlanmalıdır. Unutulmamalıdır ki sigara sesteki kötü huylu lezyonların yani gırtlak kanserlerinin de önde gelen sebebidir.

Kistler ve Polipler:

Ses teli kistleri ses tellerinin gelişimi sırasında katmanların oluşumunda bazı doku artıklarından kaynaklanabildiği düşünülen ya da sesin yıpratılması, kronik öksürük gibi travmatik durumlarla oluşabilen ses teli hasarlarıdır. Sesini yoğun kullanan kişilerde sesteki yıpranma, özellikle de bir anlık ani travmaya bağlı olarak polipler de oluşabilir. Kistler ya da Polipler genellikle önce cerrahi olarak çıkartılmalıdır çünkü bulundukları yerde patlamaları üzerinde oldukları ses telinin hasar görmesine ya da oradaki varlıkları karşı ses telinin hasar görmesine yol açar. Cerrahiyi mutlaka ses terapisi izlemelidir ve cerrahinin etkilerinin sağlıklı olarak atlatılabilmesi, iyileşmenin tamamlanması ve yanlış konuşma alışkanlıklarının değiştirilmesiyle bir daha aynı hasarın oluşma riskinin önüne geçilmesi gereklidir.

Kas gerilim disfonisi:

Sesini yüksek performansla ve profesyonel olarak kullanan kişilerde ya da psikojenik faktörlere bağlı olarak ortaya çıkar. Gırtlağa ve ses tellerine aşırı yük binmesi sonucu ses tellerinde ve onları çevreleyen yapılarda aşırı kasılmaya bağlı olarak sesin sıkışmasıdır. Bazı ileri durumlarda hiç ses çıkmaması durumu dahi olabilir. Tedavi ses terapisi ile sesin doğru kullanımının öğrenilmesi, gırtlakta gevşemenin sağlanması ve sorunun tekrarlamasının önlenmesi şeklinde yapılır.

Ses teli felci:

Genellikle tiroid operasyonları sonrasında tiroid bezinin ses tellerini çalıştıran sinirlerin çok yakınından geçmesi sebebiyle operasyon sırasında bu sinirin hasar görmesiyle ya da başka travmatik ya da nörolojik faktörlere bağlı olarak ses tellerinden birinin ya da her ikisinin felci görülebilir. Bu durumda ses telinin felç olduğunda son aldığı pozisyona bağlı olarak ciddi ses kısıklığı ya da nefes alma problemleri/nefes darlığı ortaya çıkabilir. Bu durumların bazılarında ses terapisi ile felç olan ses telinin kuvvetlendirilmesi ve ses tellerinin kapatılmasının sağlanmasına yönelik tekniklerle uygulanır. Bazı durumlarda gerekli görülürse cerrahi yardım da alınabilir.

Spastik/Spazmodik Disfoni:

Henüz sebebi kesin olarak bilinemeyen bir durumdur ancak nörolojik ya da psikolojik sebeplere bağlı olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir. Ses tellerinde kişinin isteği dışında kasılmalar olmasıdır. Ses terapisi tedavide destek sağlar ancak tam tedavi sağlamaz. Spastik disfoni tedavisinde hekimler ses tellerine botox uygulamasıyla bu kasılmaların kontrol altına alınmasını sağlayabilirler.

Kanser:

Ses kısıklığı gırtlaktaki kötü huylu lezyonların ilk habercisi olabilir. Bunu için sigara kullanan bir kişi iseniz 10 günden uzun süren ses kısıklıklarında MUTLAKA bir Kulak Burun Boğaz hakimine giderek ses tellerinizin ve gırtlağın endoskopik muayenesinin yapılmasını sağlayın.

Paradoks vokal kord hareketi:

Ses tellerinin açılması gereken yerde kapanması problemidir. Normal şartlarda nefes alış sırasında ses telleri açılmalıdır ancak paradox vokal kord hareketi devreye girdiğinde nefes alma sırasında ses telleri kapanır ya da yaklaşır ve ortaya gürültülü, sıkışık, yetersiz nefes alma, hatta boğulma gibi durumlar çıkabilir. Paradoks vokal kord hareketi fonksiyonel bir ses problemidir, nefes alış-veriş, ses tellerinin kapanış ve açılışını kontrol etme konularına odaklanan ve mutlaka kişinin durumuna özel geliştirilen ses terapisi yöntemleri ile tamamen tedavisi mümkün olabilir.

Mutasyonel Falsetto (Püberfoni):

Kadın ya da erkek her insanın sesi ergenlik döneminde değişir, tonu kalınlaşır. Bu durum erkeklerde daha belirgin olarak ortaya çıkar. Mutasyonel falsetto, yaşla uyumlu olmayacak şekilde çocukluğa ait ince ses tonunun ergenlik sonrasında da kullanılmaya devam edilmesi durumudur. Ortaya çıkan ses gırtlak kaslarının aşırı gerilimi ile üretilmektedir ve hatalı bir kullanım bir kas gerilimi sonucu oluşur. Bu şekilde üretilen ses kişinin yaşı, cinsiyeti ve genel imajı ile tamamen uyumsuzdur, gırtlak kaslarına da aşırı derecede yük binmesine sebeptir. Bu fonksiyonel ses problemi ses terapisi ile tamamen düzeltilebilir.

Larengeal Papilloma/Reküren Respiratuar Papilloma:

Larengeal Papilloma/Reküren Respiratuar Papilloma, HPV (Human Papilloma Virus)’ ye bağlı olarak burun, ağız, akciğerleri içeren tüm hava yolunda ancak özellikle gırtlak bölgesinde ve ses tellerinde, ameliyatla tedavi edilse de tekrar tekrar ortaya çıkan ve hem solunumu hem de ses kalitesini bozan iyi huylu tümör yapısında lezyonlarla karakterize bir hastalıktır. Ses terapisinin en önemli etkisi cerrahi olarak tedavisi yapılan dokunun ses üretimi açısından mümkün olan en iyi seviyeye getirilmesini, ses telleri dışında kalan kasların yük altında kalmamasını sağlamaktır.

Dil ve Konuşma Patoloğu/Terapisti ses problemlerini tedavisi konusunda nasıl yardımcı olur?

Doktorunuzla ses probleminiz konusunda görüşüp muayene olduktan sonra bir dil ve konuşma patoloğu/terapisti ile görüşmeniz gerekecektir. Pek çok ses problemi dil ve konuşma patoloğu/terapistinin yardımı ile dramatik olarak düzelecektir. Bazı ses problemleri ise medikal ve cerrahi tedavi ile dil ve konuşma terapisinin ortak etkisi sonucunda iyileşecektir. Dil ve Konuşma Patologları, ses problemleri olan kişilerin farklı ses üretim biçimlerini kullanmalarını sağlamak ve probleme sebep olan çevresel ve davranışsal durumları değiştirmek konularında (bağırmak ve sesi zorlamak, sigara/tütün kullanmak, sıvı dengesinde bozukluk) yardımcı olmak, ses hasarın durumuna uygun yöntemleri kullanarak tedavi edici egzersizler uygulamak yollarıyla tedavi sağlarlar.

Ses terapisinin amacı nedir:

Ses hastalıklarının pek çoğu (özellikle profesyonel ses kullanıcıları diye gruplandırdığımız öğretmenler, çağrı merkezi çalışanları, din görevlileri, ses sanatçıları ve tiyatrocular, politikacılar gibi kişiler için) sesin yüksek performansla ve yıpratılarak kullanılmasına bağlı olarak ortaya çıkmakta. Dolayısıyla bu problemlerin çözümünde asıl hasara sebep veren etkeni ortadan kaldırabilmek için yanlışları ortadan kaldırıp sesin doğru kullanımını öğreterek tedavi sağlamamız en etkilisi olacaktır. Örneğin bir ses probleminde cerrahi bir çözüm önerildiğinde bile cerrahi sonrasında sesin doğru iyileşmesini sağlamak ve bu hasara sebep olmuş olan yanlış davranışları değiştirici yönde hastaya eğitim vermek, sesin doğru kullanımını öğretmek kalıcı bir iyileşme sağlayacaktır. Oysa yalnızca cerrahi ile ses terapisi almadan hayatına devam eden kişi ayni yanlış davranışları tekrar ederek yeniden aynı hasarın oluşmasına meydan verebilir.

Bunun yanı sıra profesyonel ses kullanıcıları seslerini yüksek bir kapasiteyle kullandıklarından sesleri hasar görmeye daha yatkındır ve bu hasar ortaya çıkmadan ses eğitimi almaları ciddi oranda iş gücü kaybına ve performans düşüklüğüne engel olacaktır.

Ses eğitimi nasıl olur?

Ses eğitiminde ilk hedef sesin oluşma mekanizmasını, anatomisini ve fizyolojisini hastaya anlayabileceği bir dille tarif etmek ve bugüne kadar hiç düşünmeden kullandığı mekanizmanın aslını anlamasına yardımcı olmaktır. Sonrasında ses hijyenini sağlamak için hayatıyla ve davranışlarıyla ilgili olarak ne gibi değişiklikler yapması gerektiği tartışılır. Bunları sesi tedavi edici, nefes desteğini arttırıcı, nefes gücünü arttırarak ses tellerinin zorlanmasını önleyici, sesi kuvvetlendirici ve hasarı önleyici egzersizler takip eder. Ses terapisi genellikle 8 seans olarak uygulanır ve 1-2 ay sürer.